Socjolog nie ma moliwoci eksperymentowania na duych strukturach spoecznych. Klasyczny eksperyment moe zastoso wa jedynie do badania maych grup i to sztucznie stworzonych na krtki okres czasu w celach eksperymentalnych. W badaniach nad rodzin w gr wchodz powane sprawy yciowe i nie mona czonkami rodzin oraz caymi rodzinami manipulowa dowolnie traktujc jako warto nadrzdn wyniki bada eksperymental nych.
Moliwe jest natomiast zastosowanie tzw. Nie dziaamy na rodzin czy rodziny sztucznie zaaran owanym bodcem, lecz czekamy na spontaniczne wystpienie okrelonego, nowego zjawiska, ktrego wpyw na ycie rodzinne chcemy bada. Chcc np. Eksperymentalnym czynnikiem rnicujcym rodzi ny alkoholikw i niealkoholikw bdzie tu alkoholizm ma. Metoda statystyczna polega na typowym dla wspczesnej so cjologii ilociowym, liczbowym ujmowaniu zjawisk spoecznych i psychospoecznych.
Odzwierciedla ona nasilenie i czstotliwo wystpowania okrelonych zjawisk w rodzinie lub czstotliwo wystpowania okrelonego typu rodzin w szerszych strukturach spoecznych czy spoeczestwie globalnym. Metoda ta moe wy kry przyczynowe lub strukturalne powizanie zjawisk i cech wewntrzrodzinnych lub rodzinno-zewntrznych, jeli w wystar czajco wysokim odsetku przypadkw zjawisko b wystpuje po zjawisku a" lub jednoczenie ze zjawiskiem a. Badania ilociowe we wspczesnych badaniach nad rodzin s niezbdne, jakkolwiek nie wszystkie zjawiska w yciu rodzin nym mona przedstawi w liczbach.
Mierzy mona: liczebno rodziny czy liczebno przecitn pewnego typu rodzin , jej dziet no, elementy jej materialnej sytuacji np. Do aspektw ycia rodzinnego ulegajcych ju zniekszta cajcym poniekd uproszczeniom w trakcie ilociowego, staty stycznego ujmowania naley sytuacja kulturalna rodziny i jej kulturalny poziom, wiadomo czonkw rodziny dotyczca wa snego wspycia rodzinnego w ogle. Mimo to wymienione ostat nio aspekty ycia rodzinnego niektrzy socjologowie prbuj ujmowa liczbowo.
Naley jednak unika stosowania arbitralnych liczbowych wskanikw dla nieprzeliczalnych zjawisk ycia ro dzinnego, jak problemy mioci rodzinnej i wizi emocjonalnej, interakcji oraz ekspresji osobowoci. Waciwsza jest w tych wy padkach wnikliwa, wszechstronna analiza jakociowa, wica si w znacznej mierze z metod monograficzn. Metoda monograficzna w przeciwiestwie do metody sta tystycznej charakteryzujcej pobienie du liczb badanych przy padkw opisuje bardzo dokadnie, dogbnie, wszechstronnie jaki jeden przypadek.
Monograficzne badanie rodziny bdzie wic polega na wnikliwym, wieloaspektowym opisie jednej rodziny z uwzgldnieniem take jej historii i zewntrznego ta spo ecznego. J est to metoda szczeglnie godna zalecenia badaczom rodziny, jej zastosowanie doskonale bowiem odzwierciedla skom plikowany, wieloaspektowy przedmiot bada.
Nowoczesn, technicznie skonkretyzowan form zastosowania metody monograficznej do analizy ycia rodzinnego jest tzw. Metoda typologiczna polega na klasyfikacji i selekcji rno rodnych rodzajw rodzin lub ich cech, by drog redukcji przy padkw nietypowych tzn.
W badaniach dotyczcych rodziny do czsto posugujemy si t metod. Techniki bada socjologicznych s to bardziej szczegowe ni metody dyrektywy badawcze, [traktujce take o technicznych szczegach dziaalnoci badawczej i dotyczce rwnie precyzo wania narzdzi badawczych.
Wyrniamy nastpujce techniki , zbierania materiaw: 1 obserwacja, 2 wywiad, 3 ankieta, 4 ana liza dokumentw socjologicznych, 5 analiza dokumentw oso bistych, 6 studium przypadku zesp regu znajdujcy si na pograniczu metody i techniki bada, 7 badania projekcyjne, 8 badania testowe i projekcyjno-testowe, 9 technika socjo- metryczna. Stosowanie techniki obserwacji socjologicznej w odniesieniu do rodziny polega na bezporednim spostrzeganiu faktw i zja wisk spoecznych czy psychospoecznych zachodzcych w bada nym rodowisku rodzinnym lub w ramach interakcji rodziny z otoczeniem spoecznym.
Moe te. J eli obserwacj jest przed czonkami badanej rodziny utajona i wykonywana np. Obserwacja kierowa si winna punktami dyspozy cyjnymi. W odniesieniu do rodziny obserwacja nie jest technik atw i pozwala uchwyci tylko niektre aspekty ycia rodzin nego. Dlatego musi by uzupeniana innymi technikami szcze glnie wywiadem.
Wywiad socjologiczny polega na bezporedniej rozmowie res- ; pondentem, ktry zna interesujce nas rodowisko lub te ze wzgldu na swe cechy spoeczne obiektywne i subiektywne sam stanowi dla nas przedmiot zainteresowa. J est czsto stosowany w badaniach dotyczcych maestwa i rodziny. Przy jego po mocy staramy si odtworzy zarwno postawy, opinie i wiado mociowe modele dotyczce ycia rodzinnego oraz wspycia ro dziny z otoczeniem aspekt subiektywny , jak te obiektywne cechy i procesy rodzinnej egzystencji.
W tym wypadku nie wolno ka znaku rwnoci midzy wypowiedziami respondentw a obiek tywnym stanem ich rodzin Wypowiedzi te wymagaj odpo wiedniej interpretacji, w miar moliwoci konfrontacji.
Wedug A, Koskowskiej w trakcie analizy danych wywiadu o. Mimo tych trudnoci badacz rodziny musi ko rzysta z wywiadw take i z tego powodu, e w niektrych wypadkach jak podkrela Koskowska s one jedynym r- 29 Badacz analizujcy dane osignite na drodze ankiety lub wywiadu nie zawsze pamita o fakcie, e te metody badawcze nie daj na og bez poredniego dostpu do zachowa ludzkich w dziedzinie stanowicej przed miot badania, pozwalaj jedynie na, zebranie relacji na temat zachowa zachodzcych w badanej dziedzinie.
Koskowska, Wzory i modele to socjologicznych badaniach rodziny, Studia Socjologiczne ? Koskowska, op. Wykorzystuje si w badaniach socjologicznych zarwno wywiad kwestionariuszowy, jak i wywiad swobodny, kierowany jedynie tematem i kilkoma punktami dyspozycyjnymi. Najkorzystniejsz odmian wywiadu w badaniach ycia rodzin nego jest wywiad rodowiskowy, odbywajcy si w domu respon dentw, bdcy poczeniem rozmowy z obserwacj. Technika ankiety tym rni si od wywiadu, e brak jest bezporedniego werbalnego kontaktu midzy osob ankietujc a respondentem.
Respondent otrzymuje do osobistego wypenienia kwestionariusz z prob o jego zwrot. Technika ankiety jest mao przydatna w badaniach nad rodzin z uwagi na powierzchowno i niewielk na og w porwnaniu z wywiadem rzetelno uzyski wanych materiaw. Moe wic mie zastosowanie jedynie jako pomocniczy rodzaj bada i to gwnie w odniesieniu do mniej skomplikowanych spraw rodzinnych. Technika analizy dokumentw socjologicznych polega na wy korzystaniu dla celw analizy socjologicznej dokumentw urz dowych, gromadzonych przez rne instytucje w zwizku z po trzeb spoecznego dziaania.
Technika ta ma rwnie zastosowa nie w odniesieniu do materiaw prasowych. W dokumentacji szeregu instytucji takich np. Mog one uzupeni obraz badanych rodzin. Technika analizy dokumentw osobistych listw, yciorysw, autobiografii, wypracowa jest niezwykle w interesujcych nas badaniach przydatna.
Przy jej pomocy odtwarzamy subiek tywne aspekty ycia rodzinnego, a take przy zachowaniu od powiedniej ostronoci interpretacyjnej niektre jego aspekty obiektywne. Wnikamy te w bardziej intymne sprawy rodziny. Studium przypadku jest zespoem regu badawczych bdcych czym porednim midzy metod a technik badawcz. Przepro wadzajc studium przypadku posugujemy si zazwyczaj kilkoma technikami badawczymi. I nnymi sowy, skrtowo ujmujc, studium przypadku rodziny to rodzina wraz ze swym szerszym rodowiskiem i tem spoecznym w ujciu niejako historycznym, poddana analizie w ramach okrelonego, co najmniej paroletniego okresu.
Moe to by kilkoletnia analiza dokonywana przez badacza na bieco z dnia na dzie, z miesica na miesic, oparta na bez porednich kontaktach i obserwacjach czynionych przez wyko nawc case study. Dziaalno ta jest uzupeniona materiaami , retrospekcyjnymi, odnoszcymi si do wczeniejszego, przedobser- waeyjnego okresu i pochodzcymi z wywiadw,1spisanych y ciorysw itp. Niekiedy w celu szybkiego otrzymania niezbdnych materiaw uzyskuje si retrospekcyjn analiz na podstawie relacji czonkw rodziny i osb spoza rodziny, wykorzystujc do kumenty urzdowe i osobiste, uzupeniajc zebrane w ten sposb materiay jedynie skrconymi badaniami aktualnego stanu ro dziny.
Ten drugi rodzaj postpowania ma mniejsz warto ba dawcz, niemniej bywa z poytkiem stosowany. Najczciej uy wanymi w ramach studium przypadku technikami s: wywiad kwestionariuszowy, rodowiskowy, wywiad swobodny jawny i ukryty, obserwacja zewntrzna i uczestniczca, analiza doku mentw urzdowych, analiza dokumentw osobistych.
Zastosowania badawcze monografii rodzin s nastpujce: po pierwsze su one pomoc w dokadniejszym ustaleniu proble matyki i hipotez. Po drugie, dostarczaj odkrywczych wyjanie uzupeniajcych uoglnienia pochodzce z ilociowej analizy M. Po trzecie, w jakociowych ustaleniach mo emy znale wskaniki pewnych zmiennych, ktre pragniemy bada nie mierzc ich bezporednio A.
Barton i P. Lazar- sfeld. Po czwarte, omawiane materiay bywaj niekiedy podstaw do wykrywania odpowiednich mechanizmw spoecznych bez orzekania o czstotliwoci ich zachodzenia. Po pite, omawiane monografie rodziny s wykorzystywane w razie potrzeby jako ma teria egzemplifikacyjny dla plastyczniejszego i bardziej humani stycznie zrozumiaego przedstawienia zjawisk badanych techni kami ilociowymi.
Studium przypadku oddaje nieocenione wprost usugi w pro- 4 Socjologia rodziny.. Pozwala na wielostronne ujcie zjawisk ycia spoecznego w kontekcie innych zjawisk spo ecznych I. Test przeprowadza si przydzielajc jednostce zadanie do wykonania, przy czym poprawno czy sposb jego wykonania wyraa si zazwyczaj w jednostkach liczbowych, tzn. Klasycznym przykadem, testu psychologicznego jest test Bineta-Termana do pomiaru po ziomu inteligencji.
W pniejszym okresie zaczto bada testami rwnie osobowo, postawy, stosunki midzyludzkie, m. Skonstruowano specjalne testy do badania zjawisk we- wntrzrodzinnych test Pari, nastpnie The Family Relations Test i in. Technika bada projekcyjnych i projekcyjno-testowych zapo yczona od psychologii polega na eksponowaniu badanym osobom pewnych treci dotyczcych ycia rodzinnego w formie sownej, obrazkowej, zabawowej czy w postaci psychodramy , ktre w ra mach ekspozycji nie s wyranie sprecyzowane i umoliwaj ba danym w pewnych granicach indywidualn, dowoln interpreta cj seria.
Charakter tej interpretacji nakadajcej si" na nie w peni okrelone treci eksponowane badanemu ma odzwiercie dla zwizane z yciem. Ostatnia z wyrnionych technik technika socjometryczna suy do dokadnego okrelenia wzajemnych postaw spoecznych l Metoda monograficznego badania [ Wyraajc to nieco inaczej jest to podejcie polegajce na traktowaniu ukadu spoecznego! Goode, P. Hatt, Monograficzne badania ukadw spoecz nych, w: Metody bada socjologicznych wybr tekstw pod red. No waka , Warszawa , ss.
Rembowskiego, Wizi uczuciowe w rodzinie, Warszawa S. Czonkowie grupy na polecenie badacza zwykle' pisemnie wybieraj lub odrzucaj innych czonkw grupy.
Na podstawie ich relacji sporzdza si tzw. Ukad powiza moe by take przedmiotem ilociowych analiz. Sporzdzanie socjogramu rodziny ze zrozumiaych wzgldw wy stpuje w badaniach socjologicznych niezmiernie rzadko.
Pozostay jeszcze do omwienia procedury badawcze. Rnie , s one rozumiane w socjologii. Uwaam, e termin procedura ba dawcza powinien w ramach metodyki socjologii oznacza sposb organizacji bada ze szczeglnym uwzgldnieniem planu bada opartego na wizji lokalnej terenu bada i sposb organizacji ze spou zaoe technicznych3S.
Wyrniamy procedury podstaioowe oraz procedury uzupenia jce. Do procedur podstawowych zaliczymy: 1 badania sonda owe, 2 pogbione badania sondaowe, 3 badania terenowe.
W ramach procedur uzupeniajcych wyrniamy: 1 badania panelowe, 2 procedur bada prbkowych. Dla socjo loga rodziny z uwagi na skomplikowany przedmiot jego analiz jest to mao przydatna forma bada, mogca dostarczy co najwyej wstpnych, orientacyjnych, niepewnych danych, kt re uatwi wysunicie hipotez.
Pogbione badania sondaowe to rodzaj bada, w trakcie kt rych stosuje si zazwyczaj kilka technik badawczych konfrontujc ze sob materiay zebrane przy ich uyciu. Badania te trwaj nie co duej ni zwyke sondaowe i dostarczaj pewniejszych,: bar dziej wartociowych materiaw. McKinneya procedura moe by zdefiniowana jako oglna forma lub system dziaania w badaniach. McKinney, Methodology, Pro cedures and. Techniques in Sociology, w: H. To okrelenie wydaje si troch za oglni kowe i za mao rnicujce.
W badaniach tych antropologiczn monografi tere now czy si ze statystyczno-ilociowymi ujciami bardziej nas interesujcych fragmentw przedmiotu bada.
Wystpuje tutaj wielo dyrektyw badawczych, przy czym sam tok postpowania jest skomplikowany. Uzyskuje si bardzo wierny i wszechstronny obraz ycia rodzinnego na tle szerszych zjawisk spoecznych. Ko rzysta si tu z wikszej zazwyczaj liczby metod i technik a same badania s dugotrwae. Katz wyrnia nastpujce etapy badania terenowego: 1 Wstpne planowanie, 2 zwiad badawczy czyli antropologiczna lustracja terenowa, 3 opracowanie schematu bada, 4 kontrola narzdzi badawczych, 5 przeprowadzenie bada terenowych na pen skal 3S.
Procedury uzupeniajce mog by zastosowane dodatkowo w ramach kadej z trzech procedur podstawowych. Badania panelowe polegaj na okresowym powtarzaniu w rwnych odstpach czasu np. Porwnywanie wynikw kolejnych bada umoliwia odtworzenie kierunku przeobrae badanych struktur, funkcji i procesw rodzinnych, a take niejednokrotnie odtworzenie przy czyn tych przeobrae.
Procedura bada prbkowych polega na odpowiednim doborze do bada reprezentatywnych przypadkw wiernie odzwierciedla jcych interesujc nas populacj.
Nie mogc przebada wielu ty sicy czy nawet kilku milionw rodzin interesujcej nas populacji, dobieramy dla celw badawczych reprezentacj wybranego przez F.
Nye susznie uwaa badania terenowe za najbardziej odpowiedni typ bada dla celw analizy rodziny, F. Nye, Field Research, w: H. Nowaka , Warszawa , s. Dlatego dobr prbki musi by prawidowy. Zasady doboru prby okrelaj specjalne reguy ba dawcze. Wyrniamy szereg rodzajw prb dobieranych wedug rnych zasad od cakowicie losowych do cakowicie celowych.
Dla bada nad rodzin szczeglnie przydatne s prby celowe, do bierane w oparciu o gruntown znajomo badanych typw ro dzin, kompletowane nie mechanicznie, lecz przy zastosowaniu ra cjonalnych i opartych na empirycznej wiedzy regu pozwalajcych na niezawodne wyselekcjonowanie najwaciwszych, najbardziej typowych z okrelonego punktu widzenia przypadkw.
W zwizku z tym prby nie musz by tak bardzo liczne, natomiast powinny by gruntownie analizowane z uwagi na wieloaspektowy, skompli kowany przedmiot bada. Podstamoire formy maestwa, rodziny oraz sieci pokrewiestwa 1. Uniwersalny charakter rodziny i jej spoeczno-kulturowe uwarunkowanie Rodzina w zalenoci od miejsca i czasu przybieraa i przybie ra jeszcze nadal bardzo zrnicowane formy i dlatego istnieje wiele definicji j okrelajcych.
Znany socjolog rodziny J. Sirjamaki podkrela, e rodzina jest instytucj oglnoludzk, spotykan we wszystkich epokach i kul turach. Piotrowski stwierdza susznie, e w kadym spoeczestwie, Jod najbardziej pierwotnych i prostych do najbardziej rozwinitych :i zoonych, niezalenie od sposobu zdobywania rodkw do ycia ji form'gospodarowania, a wic niezalenie od ustroju spoecznego, rodzina jest komrk zaspokajajc podstawowe potrzeby swych czonkw' l.
Std wanie wynika wielo form ycia rodzinnego. Rodzina w cisym znaczeniu tego sowa jest nierozerwalnie zwizana z istnieniem ludzkiego spoeczestwa i kultury.
Unaoz- 1 J. Piotrowski, Praca zawodowa kobi et y a rodzina, Warszawa , s. Znane s w wiecie zwierzcym liczne przypadki stadnego wspycia nale do nich zwaszcza okresy godw, ciy i opie ki nad potomstwem, przy czym w zalenoci od gatunku wspycie to przybiera zarwno formy przypominajce ludzk poligami jak i monogami.
Monogamia u zwierzt polega na ko jarzeniu si par na jeden lub kilka sezonw rozpodowych nie kiedy na ae ycie , przy czym samiec opiekuje si potomstwem. Szczepaski stwierdza, e wrd zwierzt maestwa [ Kolejne pokolenia zwierzt s cakowicie w stosunku do siebie obce mimo biologicznego pokre wiestwa pochodzenia od tej samej matki.
Dzieje si tak rwnie i w gatunkach, w ktrych stada monogamiczne utrzymuj si przez cae ycie osobnikw. Stao popdu seksualnego, jego rne formy sublima- cji i powstajca wok jego zaspokajania otoczka emocjonalna stanowi zesp czynnikw biopsychicznych, stanowicych pod staw maestwa i rodziny czowieczej 3.
Popd seksualny nie jest jednak czynnikiem decydujcym o zaoeniu rodziny czowie czej, gdy moe on by rwnie z powodzeniem zaspokajany poza maestwem.
Poza tym popd seksualny czowieka nie jest ju zjawiskiem czysto biologicznym, jak to ma miejsce u zwierzt. Popd seksu alny stanowi niejednokrotnie nierozerwaln cao z uczuciami wyszymi, wystpujc niejako w humanistycznej oprawie i jego charakter nie jest wycznie biologiczny. W jego oddziaywaniu tkwi implicite zawarte elementy spoeczno-kulturowe, sprzone z psychik-ludzk. Szczepaski, Elementarne pojcia socjologii, Warszawa , s.
Stado zwierzce nie jest elementem szerszych struktur, szerszych zbiorowoci spoecznych, nie jest poddane ich kontroli i oddzia ywaniu, nie wypenia wobec nich adnych spoecznych funkcji; nie partycypuje w kulturze, nie kieruje si jej normami, wzorami i wartociami kreujcymi ycie i wspycie rodzinne, nie prze kazuje dziedzictwa kulturowego nastpnym pokoleniom, nie wy twarza systemw pokrewiestwa wykraczajcych poza najbardziej rudymentarne, cakowicie wzgldami biologicznymi uwarunkowa ne formy grupowej koegzystencji.
To wszystko moim zdaniem wbrew stanowisku niektrych socjologw zwaszcza ameryka skich upowania do twierdzenia, e nie sposb w ogle mwi o zwierzcych rodzinach, zwierzcych systemach pokrewiestwa. S to bowiem jedynie prorodzinne, namiastkowe formy midzy- osobniczego wspycia. Piszc o rodzinie zwierzcej, moemy posuy si terminem rodzina jedynie w cudzysowie. Dla pod krelenia jakociowej rnicy najlepiej jednak jest w odniesieniu do zwierzt posugiwa si okreleniem stado zwierzce.
Czyn nik spoeczno-kulturowy okaza si bardzo wanym, rnicujcym czynnikiem; mona powiedzie czynnikiem wrcz kreujcym waciwe ycie rodzinne i jego formy. Oddziaujca na rodzin sfera kultury okrelonego spoecze stwa jest wyrazem szeregu wystpujcych w jej ramach sub kultur, ktre oprcz elementw kultury spoeczestwa globalnego zawieraj wasne odrbne elementy i s modyfikatorami ycia ro dzinnego oraz pogldw z nim zwizanych.
Le Masters wy rnia dziewi subkultur wywierajcych jego zdaniem w Sta nach Zjednoczonych istotny wpyw na rodzin, z ktrych siedem wydaje si mie bardziej uniwersalny charakter. S to subkultu ry: 1 zawodowe zwizane z uprawianym przez ma lub wsp maonkw zawodem , 2 mska i eska subkultura, 3 subkul tury regionalne, 4 klasowe, 5 religijne, 6 grup rwienikw oraz 7 miejska i wiejska subkultur,4. PodsiaiNoine narzdzia analizy form ycia rodzinnego Rodzin moemy rozpatrywa bd w kategoriach grupy bdz te w kategoriach instytucji spoecznej Zbiorowo krewnych moe tworzy i najczciej tworzy gru p spoeczn i to zarwno osobnicy mieszkajcy pod jednym dachem tworzcy grup z reguy, jak i ci, ktrzy s rozproszeni.
Grupa krewnych ma poczucie swej odrbnoci w stosunku do nie- krewnych, ma wasne zadania i cele yciowe szczeglnie, jeli chodzi o krewnych tworzcych wsplny dom rodzinny , ukad sta ych, midzyosobniczy ch stosunkw, okrelon struktur. Posiada wic wszystkie podstawowe cechy grupy spoecznej.
J est przy tym zazwyczaj ma grup spoeczn, noszc jej socjologiczne cechy. Wystpuj wic w jej ramach bezporednie midzyludzkie kontakty spoeczne, face to face, stosunki midzy osobnicze s bliskie, intymne, nasycone emocjami, interakcja i zwizek osobo woci przewaa nad organizacj i zwizkiem rl spoecznych ' szczeglnie w ostatnich czasach.
Rodzina naley do kategorii tzw. Z genetycznego punktu widze nia rodzina bywa zazwyczaj grup pierwotn, jednake spoecze stwo stawia jej pewne formalne wymagania, jak np. Z reguy jednak w yciu rodzinnym przewaa nurt osobisty, spontaniczny, nie formalny, Rodzin naley analizowa rwnie w jej aspekcie instytucjo nalnym.
I nstytucja rodziny jest jedn z podstawowych instytucji. E7 I nstytucja moe by okrelona jako oglnie akceptowana droga osigania istotnych, spoecznych celw. Z ca pewnoci ro dzina odpowiada temu kryterium.
J ednym z bardziej istotnych celw jest prokreacja czy rodzicielska socjalizacja potomstwa. Ro dzina zaspokaja istotne potrzeby spoeczne: 1 potrzeby spoecze stwa globalnego, czego przykad podalimy powyej; 2 potrzeby innych grup spoecznych np. Z instytucjonalnym aspektem rodziny wi si speniane przez ni funkcje, o ktrych nieco dalej bdzie dokadniej mowa.
J eli chodzi o struktur rodziny to odzwierciedla ona ycie rodziny w jego rnorodnych postaciach. A wic sposb Uoenia i powizania elementw grupy spoecznej tworzcy z tych elementw jedn cao stanowi struktur tej grupy. Mona by doda jeszcze za Zieleniewskim, e struktur danej caoci wyznacza ukad jej elementw w stosunku do siebie oraz w.
Struktura maych grup, do ktrych zalicza si rwnie rodzina, bywa traktowana jako sie zwizkw emocjonalnych, jako sie komunikacji, jako organizacja funkcjonujcych rl, jako struktura si i jako pole si, wczajc standard grupy, aspiracji i skon noci do spoistoci 8. Naleaoby w nawizaniu do uprzednio po danych definicji doda, e charakter tych poszczeglnych sieci oraz ich wzajemny ukad to zasadnicze komponenty struktury maej grupy.
Rne elementy tak jak u J. Cloyda pojmowanej struktury pojawiaj si w licznych socjologicznych definicjach struktury 5 C. Lipiec, Podst awy antologii spoeczestwa, Warszawa , s. Zieleniewski, Organizacjami dziaanie na tle niektrych innych poj 'oglnych, w: Wybrane zagadnienia prakseloglczne, Warszawa , s. Zainteresujmy si kilkoma wybranymi, do typowymi definicjami. Nimkoffa przez struktur rozumiemy okrelone zwizki, z ktrych skada si ro dzina 9. Hill bardziej ju precyzuje owe Okrelone zwizki i stwierdza, e chodzi tu o okrelon organizacj rb wewntrz rodziny, wczajc w to hierarchi autorytetw, podzia pracy w rodzinie oraz wzory rozmieszczenia mioci i wzgldw We dug H.
Stasiaka struktura rodziny to tyle, co zbir rnicych si midzy sob stosunkw zachodzcych midzy jego elementami czonkowie rodziny n. Blooda i D. Wolfea: Spoeczna struktura rodziny obej- i muje pozycje, ktre jej czonkowie zajmuj nawzajem w stosunku do siebie. Najbardziej istotnymi aspektami struktury rodziny s zasada podziau wadzy przez jej czonkw oraz podzia pracy. Wyznacza on wzory rl, w ramach ktrych m podejmuje jedne zadania, a ona inne, wzgldnie podejmuj okrelone, zadania' wsplnie Wydaje si, e elementy struktury rodziny Wymagaj jeszcze dalszego uporzdkowania z punktufwidzenia ich wzajemnych re lacji.
O charakterze stosunkw midzy elementami struktury decy duje rwnie ich liczba i jako, co wysuwane jest na pierwszy plan w niektrych demografizujcych" ujciach struktury ro- 8 M. Nimkoff, Comparative Family Systems, Boston , s, Hi 11, Family Socialization for Work Roles opracowanie po wielone. Stasiak, Rodzina miejska jako ukad zachowa spoecznych, w: Socjologiczne problemy miasta polskiego, studia pod red.
Nowakow skiego, Warszawa , s. Blood, D. Wolfe, Husbands and Wives, Glencoe , s. V ' 59 diny Z nieco innego jeszcze punktu widzenia, zgodnie z rozwaa niami G. Sjoberga u, struktur rodziny wyznacza zasig systemu pokrewiestwa przyjtego w danej kulturze, zasady lokalizacji jacy krewni powinni ze sob mieszka , typ obowizujcego maestwa poligamia,. J ak ju uprzednio stwierdzono, z instytucjonalnym aspektem rodziny wi si jej funkcje 1S. Su one analizie rodziny w dzia-!
Z kolei same take oddziauj silnie na struktur rodziny, charakter wizi czcych jej czonkw. Niektrzy socjologowie definiuj nawet struktur rodziny w kategoriach jej funkcji Murdock, Mogey.
W literaturze socjologicznej w bardzo rny sposb ujmuje si 18 Np. Szturm de Sztrem analizujc struktur rodziny bierze pod uwa g przede wszystkim jej liczebno i dzietno.
Sjoberg, Comparative Urban Sociology, w: R. Ujcie i problemu podane przez Sjoberga ulego pewnej modyfikacji. I 15 W literaturze socjologicznej spotyka si niekiedy prby wyodrbni- ' nia z jednej strony zada, z drugiej za funkcji rodziny.
Prby te wydaj si nie by uzasadnione, zadanie jest bowiem reguy implicite zawarte w funkcji jako dziaalnoci zaspokajajcej istotn potrzeb,-realizujcej istotny cel.
Zadanie, dziaania i efekt dziaalnoci stanowi jedno w ra mach funkcji. Poszczeglni, socjologowie podaj rn ich licz b. Funkcje wymienione przez jednych autorw pomijane s przez innych. Uywa si rnych terminw dla dowolnie wyodrbnio nych zespow zjawisk i czynnoci.
Sprbowaem wic w oparciu 0 wiatow literatur uporzdkowa nieco ten wany aspekt wie dzy o rodzinie. Uzasadnion i zarazem konieczn rzecz jest wyodrbnienie dziesiciu funkcji rodziny.
S to nastpujce funkcje: 1 ma- terialno-ekonomiczna, 2 opiekuczo-zabezpieczajca, 3 prokre acyjna, 4 seksualna, 5 legalizacyjno-kontrolna, 6 socjalizacyjna, 7 klasowa, 8 kulturalna, 9 rekreacyjno-towarzyska, 10 emocjo- nalno-ekspresyjna. Zaspokojenie ma terialnych potrzeb czonkw rodziny. Porednio take zaspokoje nie niektrych materialnych potrzeb spoeczestwa. Skadaj si na ni cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza 1 usugowo-konsumpcyjna nie zawsze wystpuj one jednocze nie.
Podfunkcja produkcyjna. Rodzina jest w posiadaniu odrbne go warsztatu produkcyjnego i stanowa zarazem jego zaog pro dukcyjn. Rodzina taka produkuje dobra, ktrych konsumpcja w okresie gospodarki naturalnej jest wycznym rdem jej utrzymania, a w okresie gospodarki towarowej towarem wymienianym na pienidz, za ktry nabywa si rodki niezbdne do zapewnienia materialnej egzystencji. Podfunkcja zarobkowa. Praca zarobkowa jako moliwo zdo bywania pienidzy niezbdnych dla utrzymania rodziny. Podfunkcja gospodarcza.
Zasb i gromadzenie trwaych dbr materialnych niezbdnych do egzystencji rodziny: mieszkanie, przedmioty gospodarstwa domowego, samochd. Proces kumulacji majtku rodzinnego jest do cile zwiza ny z procesami ekonomicznymi caego kraju, moe te procesy sty- 61 mulowa przyczyniajc si do oglnokrajowego rozwoju gospodar czego. Wykonywanie wszyst kich prac usugowych w zasadzie fizycznych niezbdnych dla funkcjonowania czonkw rodziny przyrzdzanie posikw, na prawa odziey, dbao o czysto osobist i mieszkania itp.
Przedmioty uytku domowego stanowi niejako materialn pod staw dziaalnoci usugowo-konsumpcyjnej i std zwizek pod- funkcji gospodarczej z podfunkcj usugowo-konsumpcyjn. Opiekuczo-zabezpieczajca funkcja rodziny. Materialne i fizyczne zabezpieczenie czonkw rodziny maej dwupokolenio wej lub duej pozbawionych cakowicie lub czciowo rodkw do ycia albo fizycznie niesprawnych, wymagajcych opieki.
W pierwszym rzdzie nale tu dziaania zwizane z pielgnacj niemowlt i maych dzieci, poza tym pomoc materialna dla ludzi starszych rodzicw, dziadkw, itp. Intensywno sprawowania funkcji opiekuczo-zabezpieczaj- cej przez rodzin jest odwrotnie proporcjonalna do rozmiarw pozarodzinnego zabezpieczenia osb niesamodzielnych w danym spoeczestwie emerytury, renty inwalidzkie, szpitale, sanatoria, obki, przedszkola. Prokreacyjna funkcja rodziny. Zaspokajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb wspmaonkw potrzeb ojcostwa i ma cierzystwa , jak i reprodukcyjnych potrzeb spoeczestwa, j W wielu spoeczestwach w tym w najwikszych krajach j dzieci pozamaeskie nie s w; peni akceptowane, w niektrych s nawet dyskryminowane.
Natomiast w Szwecji i kilku krajach rodkowo- i poudniowoamerykaskich stosunek do dzieci poza- maeskich jest przychylny, co z kolei powoduje ich wikszy udzia w przyrocie naturalnym tych krajw. Na og jednak wanie rodzina tworzy i wychowuje nowe pokolenia i std bierze si zainteresowanie jej funkcj prokreacyjn.
Seksualna funkcja rodziny. Maestwo jako spoecznie ak ceptowana forma wspycia pciowego. W spoeczestwach ludz kich istnieje system zakazw i nakazw regulujcy zaspokajanie , potrzeb seksualnych.
Niektre normy obyczajowe zezwalaj na oficjalne, przedmaeskie stosunki seksualne. Zelditch przy 62 tacza wyniki analiz G. Obecnie istnieje wyrana i do powszechna liberalizacja norm moralnych i obyczajowych odnoszcych si do przedmaeskiego ycia seksualnego. Dopiero wiek XX stworzy! Legalizacyjno-kontrolna funkcja rodziny.
W gr wcho dzi tu wzajemna kontrola wspmaonkw, kontrola rodzicw w stosunku do dzieci oraz wzajemna kontrola w ramach rodziny duej. System kontroli ksztatuje si odmiennie w poszczeglnych kulturach i epokach. Legalizuje take fakt posiada nia dzieci, nadaje status prawny wsplnocie majtkowej rodzi ny reguluje szereg zachowa zarwno w rodzinie jak i poza ni.
Istnieje zarwno legalizacja prawna, jak i obyczajowa, mo- ralnaj religijna. Jego zdaniem socjologowie przez instytucj rodziny rozumiej ustalone ustabilizowane dziaanie, poprzez ktre spoeczestwo kontroluje zwizek pci w spoeczestwie i rodzinie oraz sankcjonuje biologiczn reprodukcj i socjalizacj ludzkich pokole, i H. Christensen, Development of Family Field Study, op. Represjonowane moe by te zaniechanie wy konywania pewnych obowizkw maeskich czy rodzinnych np.
Socjalizacyjna funkcja rodziny. Wprowadzenie dziecka w wiat kultury danego spoeczestwa, przygotowanie do samo dzielnego penienia rl spoecznych oraz interakcja osobowoci maonkw. Socjalizacyjne oddziaywanie moe by wiadomie zamierzone, zaplanowane i wtedy jest to wychowanie wewntrzrodzinne.
Nie zalenie jednak od tego rodzina jako maa grupa spoeczna, jako mikrorodowisko wpywa na dziecko spontanicznie: osobowo dziecka ksztatuje nie tylko wiadomie wypowiedziany przez matk nakaz ustpienia modszemu braciszkowi, ale rwnie np. Ten drugi rodzaj oddziaywania rodziny jest spontaniczn socjalizacj, mogc prowadzi zarwno do dobrych, jak i do zych efektw podobnie zreszt jak waciwe lub nie waciwe wychowanie.
Spontaniczn socjalizacj mona by za J. Chaasiskim nazwa wychowaniem przez ycie. Na podkrelenie zasuguje zwizany z wpajaniem internaliza- f, cj systemu wartoci fakt, e w ramach rodzinnej socjalizacji po- j tomstwa odbywa si wany z oglnospoecznego punktu widze nia proces ideologiczno-wiatopogldowego ksztatowania dzieci.
Z uwagi na ogromne znaczenie tego procesu mona by nawet. W tych za kulturach i kra- jach, w ktrych religia odgrywa istotn rol w yciu rodziny fi4 J " 'r l k! Niektrzy socjologowie wyodrbniaj nawet z reguy oddzieln religijn funkcj rodziny, nie ulega jednak jak mi si wydaje wtpliwoci, e caoksztat wychowania religijnego w tych rodzinach, w ktrych ma ono miejsce mieci si w procesie rodzinnej socjalizacji.
Od okrelonych postaw i wysikw rodzicw zaley w znacznej mierze ksztat osobowoci i postpowanie jednostek nastpnego pokolenia. Wane jest-dla spoeczestwa, eby rodzina naleycie wypeniaa swe zadania socjalizacyjne w stosunku do potomstwa.
W naszym kraju socjalizacja rodzinna powinna by zgodna z celami i zaoeniami ideologicznymi spoeczestwa socja listycznego. Ksztatowanie osobowoci dziecka w procesie oddziaywania rodziny ma istotne znaczenie dla samej jednostki, ktra temu oddziaywaniu pod lega. Osobiste losy dziecka, jego droga yciowa, sukces zale w znacznej mierze od tego, jak zostao ono uksztatowane i przy gotowane do ycia przez rodzin, od tego, w jakiej mierze rodzina Troszczya si o jego przyszo. Urabianie osobowoci wychowanka 18w warunkach nasyconej pozytywnymi emocjami intymnoci, w warunkach penego zaufania jest niezwykle sku teczne.
Klasowa funkcja rodziny. Pochodzenie z danej rodziny wstpnie okrela pozycj spoeczn czonkw w strukturze spo eczestwa. Zwykle przynaleno klasowa ma wyznacza przy naleno klasow ony i dzieci, zwaszcza jeli ta ostatnia nie pracuje zawodowo ani te nie posiada wikszej wasnoci pry watnej..
Nieusamodzielnione wic dziecko robotnika ma robotnicz przynaleno klasow nie tylko pochodzenie podobnie jak jego nie pracujca ona. W spoeczestwach o duej ruchliwoci pionowej dzieci maj mono zmiany swego statusu spoecznego wyznaczonego przez rodzin pochodzenia np. W spo eczestwach socjalistycznych jest to szczeglnie atwe. Klasowa funkcja rodziny wyraa si rwnie w ukierunko wanej klasow subkultur i ideologi socjalizacji potomstwa.
Po szczeglne klasy i warstwy spoeczne maj swoje specyficzne ce chy kulturowe, ktre przekazuj swemu potomstwu. Dziecko nie internalizuje w procesie rodzinnej socjalizacji czystej kultury narodowej, lecz chonie j przez kultur klasow tej klasy spo ecznej, do ktrej naley.
Poprzez rodzin i innymi kanaami wy wiera te zazwyczaj na dziecko wpyw kultura klasy panujcej. J est rzecz oczywist, e klasowa funkcja rodziny wystpuje tylko w spoeczestwach klasowych zarwno antagonistycznych jak i nieantagonistycznych. Kulturalna funkcja rodziny. Zapoznanie modego pokolenia z dziejami kultury danego spoeczestwa oraz jej trwaymi pomni kami, wpojenie norm i skali wartoci, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbao o przeycia estetyczne rodziny, nauczenie modziey korzystania z treci kulturowych i omawianie ich w gro nie rodziny np.
Naley tu odrni ycie kulturalne rodziny jako caoci od ycia kulturalnego poszczeglnych jej czonkw, ktre toczy si poza rodzin poprzez osobny, indywidualny kontakt poszczegl nych jednostek z instytucjami kulturalnymi kino, teatr, sala kon certowa itp. Rekreacyjno-towarzyska funkcja rodziny. Dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbao wszystkich czonkw o dobr atmosfer w rodzinie i Onawizywanie kontaktw towarzyskich przez osoby wchodzce w jej skad.
Okrelona przez F. Znanieckiego ludzka potrzeba oddwi ku spoecznego wyraa si w wystpujcej u kadego czo wieka zdrowego psychicznie dnoci do utrzymywania zayych, nieformalnych kontaktw z niewielkim krgiem osb.
Tego'ro dzaju kontakty s niezbdne dla utrzymania rwnowagi psychicz nej, dla uniknicia poczucia osamotnienia, dla psychicznego od prenia, wypoczynku. Potrzeba ycia towarzyskiego nierzadko jest zaspokajana przez utrzymywanie bliszych stosunkw z nie- krewnymi. Niemniej potrzeby rekreacyjno-towarzyskie mog by i s zwykle zaspokajane rwnie w krgu krewnych, zwaszcza bliszych zarwno mieszkajcych pod jednym dachem, jak i w gronie krewnych rozproszonych przestrzennie nie na tyle jednak, aby to utrudniao kontakty osobiste.
Odwiedzanie rodzi cw, braci, sistr jest powszechnie praktykowane i to nie wy cznie z poczucia rodzinnej powinnoci czy ze wzgldu na uczucia rodzinne. Element ycia towarzyskiego, ch urozmaicenia sobie czasu te odgrywa tutaj istotn rol. Podobnie jest w rodzinie rnaej dwupokoleniowej. Maonkowie oraz ich starsze dzieci mog stworzy atmosfer przyjemnych stosunkw towarzyskich, jeli nie ma midzy nimi staych konfliktw wewntrznych.
Dom rodzinny jest poza tym miejscem wypoczynku po pracy oraz innych wszelkiego rodzaju pozadomowych obowizkach. Spo kj, wyczno domu rodzinnego, speniaj w stosunku do jed nostki istotn rol, ktr socjologowie nazwali funkcj psycho- higieniczn. Outstanding Leadership Stan Toler. Tyszka Suchodolski , s.
Kawula , s. Socjalizacja spontaniczna w rodzinie 82 7. Rodzina jako element instytucjonalnego systemu wychowawczego. Kowalski Pedagogika rodziny a problematyka rodzinna w innych subdyscyplinach pedagogicznych. Piekarski Tyszka , Kawula, J.
Kawula S. Tyszka red. Kowalski S. Latoszek M. Piekarski J. Tobera J. Tyszka Z. XXV, s. Sanders, The Com m unity, N ew York SAudia yod' xed. Ew entualna pomoc. Sam problem godzien jest zastanowienia, 41 F. Engels, cp. Charczew , op. Obecnie — ja k stw ierdza F. Chombart de Lauw e, op, cit. Chombart de Lauwe, op. Stone i A. Stone —- istotne reperkusje. Stone, A. Wedlug w: J. L andis i M. L andis red. Wediug H. Michel, Familie, industrialisation, logement, P a ris , s.
Landis red. W aller oraz H. JurkiewicZj Sowietskaja siemja. Waller, R. Ziemska, P o sta w y rodzicielskie, W arszawa , s. Burgess, P. W allin, G. Philips r i B. Czekalin, Dialektika sowriemiennoj monogamii. Philips, B. N ow akow ski red. L7,, 80 J. Pro blem y byta, braka i siemji, W ilno , s. Ja wiem , co to jest. K r y t y k a i obrona, Warszawa ,. Zachodzi analizowanie 39 R. Znaniecki, N a u ki o kulturze, Warszawa , s. Loomisa i J. Loomis, J. Proces ten J. Proces ten je st najbardziej dzicach.
Ziemska, P o sta w y rodzicielskie, W arszawa 19S9, s. Christehsen red. Christerisen red. W prawdzie J. III, s. M ogey, op. W oparciu o badania empiryczne J. O tego rodzaju rodzinach pisze M. Jankowa, Siemja, rodstwo, sosiedstwo. K problemie jormirowanija licznosti w bytu, Moskwa Turowski, op. Froem ana, K. Przybiera 22 K. Sulim ski, Procesy urbanizacji w, strefie p o d m ie jsk iej K rakow a, op. Stasiak, R odzina m iejska Gross, W. Mason i A. K rech, R.
Crutchfield i E. Balachey nieco p recy zy jn iej. Charczew oraz S. Mason, A. Crutchfield, E. Balachey, Individual and Society, New York , s.
Jankow a i G. Jankowa, G. Slesariew , P ro izw odstw ien n ajd rabota Czyny istotne znaczenie wychowawcze. Mury, bp. Rybicki, W prow adzenie do pro b lem a tyki: rodzina a praca, w : R o - ,. W kapitalistycznych polskich rodzin.. Sarapata red. R odzina mala 1. Zdaniem J. W pracy jednak w ielu innych jednostek element 3 B.
Wiele tzw. Widerszpil, A. Adamskiego, W. Mrozek czy Z. Mrozek, op. Nowakowski red. N ow akow ski fred. W m iastach polskich pracuje zawodowo obecnie ok. Mowa jest tu o artykule J. Oddzielenie rodziny od w arsztatu pracy 2 A. Mace i V. Mace, V. Ja k stw ierdza J.
Thomas, F. Suwart, op. Charczew, B rak i siemja.. Problem y byta, braka i siem ji, Wilno Rosset, op. Loomis i J.
0コメント